Тема «Табан хурган»
(онтохон) А.Тороев
Зорилго: 1). h ургалгын: «Табан хурган» гэжэ онтохонтой танилсалга. Уншаха ба хоорэхэ дадал бэхиж vv лхэ; онтохоной удха дээрэ ажаллаха; Холбоотой хэлэлгэ х v гжоохэ.
2). Х v гжоолгын: h урагшадай хэлэнэй ноосэлгэ баяжуулха, анхаралыень хурсадхааха, ухаан бодолоо г v йлгэн х v дэлгэхэ ажал ябуулха.
3). Х v м vv ж vv лгын: Х v нэй юумэ хулууха-мууябадал; ажал, хани барисаан тухай хэлэгдэхэ, ойлгуулагдаха.
«Аха д vv нэр эбтэй h аа
Абдаршье алтан хэрэгг v й»
гэ h эн онь h он v гэдэ ерэхэ.
Хэшээлэй янза: Шэнэ h уралсалай материал v зэлгын.
Хэшээлэй хэрэгсэл: Табан хургадай зураг; буряад h , v , оо абяан ба v зэг vv дтэй v гэн vv дтэй таблицэ.
Хэшээлэй ябаса.
• Эмхидхэлэй хуби.
Хэшээлэй зорилго, h урагшадай хэхэ ажалай т v сэб хэлэгдэхэ.
• Фонетическэ h орилго: Абяануудые бэхиж vv лгын шата:
1). Юумэ ехээр h онирхожо юун гэнэбибди ?
-Vv
2) . Хаана ошожо жэмэс т vv нэбди ?
-Ой
3). Ой соо ямар амитаниие хаража ехээр айгаабди ?
-Баабгай
4). Баабгай h аа айгаад басаган яагааб ?
-Уйлаа
5). Эдеэнэй дээжэ ю v н бэ ?
-Сай
6). V неэн манда юу v гэнэб ?
- hv
7). V неэн манда ямар hv v гэнэб ?
-амтатай
8). Hv ндэ дуратай амитан ?
-Миисгэй
9). Трусливый в переводе на бурятский язык
-Аймхай
10). Шубуун бэшэ аад, далитай, сэсэг бэшэ аад, хээтэй
-эрбээхэй
11). Харахан буру я h ан хототой
-Мой h он
12). Гарай табан хурганай нэрэн vv д: Барбаадай; Батан туулай; Тоохон тобшо; Толи байса; Бишыхан шэгш vv дэй.
III . Аман хэлэлгэ х v гжоолгэ: Баруун гарай барбаадайб,
Табан хургадай ахайб.
Ажал гэхэдэ - арбан хурган,
Танилсаха гэхэдэ- табан хурган.
Табан сэбэр хурганууд
Таатай зохид нэрэтэйл даа.
Гараймнай табан хургад v шоо ондоогоор хэлэгдэнэ, нэрлэгдэнэ, иимэ нэрэ з vv жэ алдаршанхай.
Эрхы--------------------------------------------Большой палец
Долёобор-----------------------------------------Указательный
Дунда хурган------------------------------------Средний
Нэрэг v й хурган---------------------------------Безымянный
Шэгш vv дэй--------------------------------------Мизинец
Тетрадь соогоо бэшэнэ.
IV Табан хургануудтайгаа h айн танилсажа, дабтажа м v ноо бидэ Аполлон Тороевой бэшэ h эн «Табан хурган» гэ h эн онтохонтой танилсая.
Номуудаа нээгты:
1). Багшын уншалга.
2). V хиб vv дэй аман соогоо уншалга: Уншапха h аа урид асуудал табигдана: - Энэ онтохон бидэндэ ямар h ургаал заажа v гэнэб ? (Чему нас учит эта сказка?)
3). Нюураар уншалга.
4). Онтохоной удха дээрэ ажал. Хурган б v хэнэй хэлэ h эн v гэн vv дые ш vv мжэлэгты. Онь h он v гэ дээрэ ажал.
Бэеэ h орилго: см. приложение
V . V хиб vv дэй урда проблемнэ асуудал табигдана. Оорынгоо, х vv нэй гарай хурган б v хэнэй ажал тухай бодомжолоод v зэгты.
Жэшээнь: Эрхы хурган ямар ажалтайб ?
V хиб vv д (оорынгоо, ба (б v ) гарай эрхы хурган тухай хоорэлдоо v нгэргэнэ.
Барбаадай (багшын v хиб vv дэй хэлэ h энэй hvv лээрнь тобшолол гарган хэлэнэ)
Баруун гарай барбаадайб,
Баранаа т v р vv лээд ябанхайб.
Тарзагар б v д vv н, тахигарханшье h аа
Табан хургадай ахайб
Ажал хэрэгэй, х v дэлмэриин
Эрхим h айнаар б v тээгдээд,
Эрхим сэгнэлтэ абаа h аань
Эрхымнай сэхэ зогсон байдаг.
Долёобор хурган тухай хоорэлдоо v нгэргэжэ: Баруун гарай Долёоборби
Бараг эдеэ эжэлэнг v й долёогшоб даа
Ахай Барбаадайн ту h алагшанби,
Абаха болоходоо заагшаби
Замаа табигшадые харахадаа
Занаад абадаг зантайб.
Дунда хурган. Таанадайнгаа дунда ябажа,
Тааг v й утаар урганхайб
Бэеэр хэды ехэщье h аа
Бэерх vv , б v д vv рх vv бэшэб даа.
Нэрэг v й хурган. Хамаг юумэн нэрэтэй,
Харин биил нэрэг v йб
Гайхалтай даа , гайхалтай
Гажараадшье муудаад абалтай .
Ээх - даа гэжэ
Эхэ h ээ гара h аар нэрэгй ябанаб
Алтаяа намдал з vv лгэжэ ,
Арюухан дуранай тэмдэг гэлсэгшэ
Этигэнэ гээшэ ааб даа намда ,
Энээхэн нэрэг v й хурганда .
Шэгш vv дэйн ажал тухай ба h ал v хиб vv дтэй хоорэлдоо v нгэргэжэ :
Бишыхан жаахан шэгш vv дэйб,
Бэрхэ хургадай д vv хэйб
Ажал гэхэдэ-
Амаржа би хэбтэгшэг v йб,
h ард бултанаар бодоод лэ,
Хамта дутууг v й ябагшаб.
Табан хурганай домог :
Уулзалга, танилсалга, амаршалга. Иимэ ушарнуудай болоходо, х v н яадаг бэ ?
- Гар гараа барилсадаг, гар гара барижа мэндэшэлсэдэг, танилсадаг.
* Арбан хургандаа уратай, бэлигтэй х v ниие «алтан гартан» гэдэг.
Уран-искусный, мастерской. Модошо гар; Т v мэршэ; М v нгэншэ; Зурагша;
Х v гжэмшэ; Оёдолшо; Бэшээшэ; Дуулагша;
Рука-главный инструмент человека; Рука-средство общения;
* М v н табан хурганай х v соор баридаг, эльбэдэг х v ниие «эрхыдээ эмтэй, долёобортоо домтой» гэдэг.
VI . Наадан: « V ен vv д h ээ v гэ суглуула»
Та-бан Хур-ган
Бар-баа-дай Эр-хы
Шэг-ш vv -дэй
VII . Тобшолол: Аха д vv нэр эбтэй h аа,
Абдаршье алтан хэрэгг v й.
VIII . Хэшээлэй д v н: г/д: Хурган тухай рассказ зохёоно.
Сэгнэлтын тэмдэг vv д.
Бэеэ h орилго:
Баруун гараа h арбайгаад,
Барбаадай h аа эхилээб:
Нэгэн, хоёр, гурбан, д v рбэн
Тоолуураа дабтааб (Барбаадайаа эхилээд тоолохо)
Таба, зургаа, долоо
Долёобороо дарая
Найма, ю h э, арба
Шэгш vv дэйгээр д vv рэшоо (Хургануудаа тоолон д vv ргэхэ)
Дуун «Табан хурган»
• Жаахан бидэ хамтадаа
Жарган, сэнгэн наадаабди
Эрхы томо хурган h аа
Эхи абан тоолонобди:
«Барбаадай, батан туулай, тоохон тобшо
Толи байса, бишыхан шэгш vv дэй».
2. Хэрэг ажал хэхэдээ,
Хэмг v й уран манай гарай
Табан сэбэр хурганууд
Таатай зохид нэрэтэйл даа:
Дабталга.
• Тоомтой жаахан бидэнэр
Тоо, бэшэгтэ h уранабди
Танил дуугаа дууланабди:
Дабталга.
Гарай табан хурган.
Эрхы хурган эдирх vv ,
Эрхы хурган бэерх vv .
Эгээ ехэ шадалтай,
Эрэ мэргэн алдартай.
Дабталга: Гарай табан хурган-
Гайтай эбтэй б v лэ юм.
Т vh оогоороо аалихан
Т v рэл аха д vv нэр юм.
Долёоборнай-домогтой,
Дорюун, омог, заргаша.
Дунда хурган х v ндэтэй,
Дуугайхан даа, ажалша.
Дабталга:
Нэгэ хурган долгонсог,
Нэрэг v й аад, гоёмсог.
Эгээн жаахан шэгшыхэн
Эрхэ бэшэ, бэрхэхэн.
Дабталга.
